ԵՐԵՎԱՆ, ՕԳՈՍՏՈՍԻ 31, 24News
-Պարո՛ն Մեդոև, օգոստոսի 26-ին Հարավային Օսիան նշում է իր անկախության հոբելյանը։
-Այո՛, անկասկած, սա հատուկ ամսաթիվ է Հարավային Օսիայի ժամանակակից պատմության մեջ, պատմական իրադարձություն է. 600 տարի անց օսերը վերականգնել են 13-րդ-14-րդ դարերի պատմական աղետների ժամանակ կորցրած Ալանիայի պետականությունը: Այս իրադարձությունը նոր էջ բացեց օս-ռուսական հարաբերություններում, որոնք նույնպես ունեն իրենց երկար պատմությունը: Բայց գլխավոր և, թերևս, ամենակարևորն այն փաստն է, որ Հարավային Օսիայի ժողովուրդը, վերջին 30 տարվա ընթացքում առաջին անգամ, իրեն վերջապես զգացել է ապահով: Անվտանգությունը երաշխավորված է երկկողմ հարաբերությունների ամուր իրավական հիմքով: Օգոստոսի 26-ը իրավացիորեն համարվում է Հաղթանակի օր Հարավային Օսիայում:
-Վրաստանը դեռևս հրաժարվում է ժնևյան քննարկումների շրջանակում ուժի չկիրառման մասին համաձայնագիրը ստորագրելուց: Հարավային Օսիան պատրա՞ստ է երկխոսություն վարել Թբիլիսիի հետ ուղղակիորեն՝ ժնևյան պլատֆորմից դուրս:
- Հարավային Օսիան միշտ բաց է եղել հարևան պետությունների հետ հավասար երկխոսության համար: Սակայն Վրաստանն ինքը պատրաստ չէ երկխոսության: Հարավային Օսիայի և Վրաստանի հարաբերությունները սկսվել են ոչ 2008 թվականից: Այս տարի մենք նշում ենք 1920 թվականին Հարավային Օսիայի ժողովրդի նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը, երբ Օսիայի բնակչության ավելի քան 20 % -ը սպանվեց, արտաքսվեց և ոչնչացվեց: Մեկ դարի ընթացքում օսերը Վրաստանի կողմից ենթարկվել են մի քանի էթնիկական զտումների: Այս ամբողջ ընթացքում մենք չենք լսել Վրաստանից զղջման, ըմբռնումի կամ ափսոսանքի ոչ մի խոսք, դեռ ոչ ոք չի պատժվել օս ժողովրդի նկատմամբ մարդկության դեմ կատարված հանցագործությունների համար, ավելին, վրաց քաղաքական գործիչները փորձում են վերաշարադրել պատմությունը և ներկայացնել առկա իրողությունները աղավաղված լույսի ներքո, որտեղ Վրաստանն ինքն է ներկայացվում որպես զոհ: Անխոնջ շարունակվում է կատաղած հակառուսական արշավը «ռուսական բռնազավթման» և «օկուպացիոն ռեժիմի» մասին կոտրված կարծրատիպերով։ Հաստատակամորեն հրաժարվելով ճշմարտությանը բախվելուն՝ վրացական հասարակությանը ներարկվում է վրացական պետության կազմ Հարավային Օսիայի վերադարձի գաղափարը՝ «Արևմուտքը կօգնի մեզ» գովազդի հետ միասին: Արեւմուտքն իսկապես օգնում է արդիականացնել վրացական բանակը, անվտանգության ուժերը, կերակրում է իշխողների հակառուսական կուրսը և, այդ նպատակով, լիովին աջակցում է վրացական ռևանշիստական նկրտումներին առատաձեռն ֆինանսական նվիրատվություններով: Վրաստանի քաղաքականության մեջ հին շեշտադրումների պահպանումը և օսերի դեմ ուղղված հանցագործություններին իրավական գնահատականից հրաժարումը, ծայրաստիճան բացասական ֆոն է ստեղծում խաղաղ երկխոսություն հաստատելու համար: Սովորաբար ցանկացած ֆոբիայի սրումը Վրաստանում համընկնում է նախընտրական շրջանին, ինչպես հիմա: Կուսակցությունները միմյանց հետ մրցում են իրենց հակառուսական գաղափարներով՝ հիանալի հասկանալով ընտրողների մեծամասնության հակառուսական տրամադրությունները:
Եվ սա՝ հարևան Թուրքիայի մոտալուտ իրական բռնազավթման ֆոնին: Բայց վրացի քաղաքական գործիչները լռում են այս մասին...
Եթե այսպես շարունակվի, ոչ ոք չի կարող փրկել Վրաստանը: Ինքնապաշտպանության քայլերից մեկը, իմ կարծիքով, որպեսզի շատ ուշ չլինի, Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի անկախության ճանաչումն է: Մեկ տարի անց կարող է շատ ուշ լինել: Կարսի պայմանագիրը սպառվում է:
Դիտորդները իրավացիորեն նշում են, որ դեպի Կովկաս Թուրքիայի էքսպանսիայի շրջադարձը դառնում է ընդամենը ժամանակի հարց, և այդ ժամանակ «գրավյալ տարածքներ», «ագրեսիա» հասկացությունները, որոնք այժմ կիրառվում են Ռուսաստանի նկատմամբ, Վրաստանի համար ավելի քան իրական նշանակություն կստանան: Վերջերս Անկարայի բաց միջամտությունը ադրբեջանա-հայկական դիմակայությանը ցույց տվեց, որ կովկասյան ուղղությունը Սիրիայի և Լիբիայի հետ միասին Էրդողանի համար առաջնահերթությունների շարքում է, այդ իսկ պատճառով վրաց քաղաքական գործիչները ընկել են մի խուճապի մեջ՝ խիստ նյարդային արձագանքելով հայ-ադրբեջանական բախումների մասին հաղորդագրություններին:
Օս-վրացական նորմալ միջպետական հարաբերությունների հաստատումը հնարավոր է, եթե մենք քննարկում սկսենք՝ ելնելով առկա իրողություններից: Ի վերջո, Վրաստանը պետք է գիտակցի խորհրդային անցյալին վերադարձի և ռևանշի ապարդյունությունը, ճանաչի օս ժողովրդի ցեղասպանության փաստը, Հարավային Օսիայի անկախությունը, և ստանձնի պարտավորություն` տարածաշրջանում ուժ չօգտագործելու, ինչպես նաև հատուցի պատերազմի ընթացքում պատճառված նյութական վնասը: Այնուամենայնիվ, ավելի ու ավելի ենք կորցնում հույսը, որ ողջախոհությունը կգերակշռի Թբիլիսիի իշխանության միջանցքներում:
- Կա՞ երկխոսություն այլ պետությունների հետ ՀՕՀ-ի ճանաչման վերաբերյալ, և նախատեսու՞մ եք ակտիվանալ միջազգային հարթակներում։
-Չնայած Վրաստանի՝ ԱՄՆ-ի և Եվրամիության՝ Հարավային Օսիայի ճանաչմանը վերաբերող զգալի ընդդիմությանը՝ շարունակվում են մի շարք երկրների կառավարությունների հետ դիվանագիտական կապեր հաստատելու ուղղությամբ աշխատանքները:
Բոլոր մակարդակներում՝ մարդասիրական, տնտեսական, մշակութային կապերը կարևոր են մեզ համար, մենք գործընկերներ ենք փնտրում ինչպես խորհրդարանականների, այնպես էլ գործարար շրջանակներում, աշխարհի շահագրգիռ երկրների մշակութային և գիտական համայնքների ներկայացուցիչների շրջանում: Ներկայումս Հարավային Օսիայի արտաքին գործերի նախարարության մշտական առաքելություններն արդեն գործում են Իտալիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում, Լյուքսեմբուրգում, Բրազիլիայում, Արգենտինայում: Սա բացի մեր դեսպանատներից, որոնք գործում են Հարավային Օսիայի անկախությունը ճանաչած երկրներում:
Այնուամենայնիվ, գրեթե ամբողջ 2020 թվականը աշխարհն ընկղմված է համաճարակի մեջ, ինչը չէր կարող չանդրադառնալ մեր աշխատանքի վրա: Հարավային Օսիան շարունակում է իր գործունեությունը առկա պայմաններում և իրականացնում է արտաքին աշխարհի հետ հարաբերությունների բացման քաղաքականություն: Գործընթացը բարդ է, բայց մենք լավատես ենք:
-Վերջերս նրանք նորից սկսեցին խոսել այն մասին, որ Վրաստանը և Հարավային Օսիան կարող են գալ հայտարարի՛ Ռուսաստանը և Հայաստանը կապող ճանապարհը բացելու վերաբերյալ: 2017-ի հունիսին Ռուսաստանի Դաշնությունում Շվեյցարիայի դեսպան Իվ Ռոսյեն այցելեց Հյուսիսային Օսիա, ինչը պատահական չէր: ՏրանսԿԱՄ ով երթևեկությունը վերականգնելու նախագիծը բազմաթիվ որոգայթներ ունի: Տարածաշրջանի բացումը, իհարկե, կարևոր է, բայց հնարավո՞ր է: Ի՞նչ վիճակում է այժմ այդ խնդիրը, եթե հաշվի առնենք, որ կորոնավիրուսի պատճառով աշխարհը գործնականում փակվել է:
- Հարավ-հյուսիսային միջանցքի բացման մասին շատ է խոսվում: Իհարկե, բոլորը ծանոթ են հանրապետության նախագահ Անատոլի Բիբիլովի այն հայտարարությանը, որ եթե Հարավային Օսիան դիտարկվում է որպես միջազգային տարանցման տարածք, ապա Հարավային Օսիան պետք է հանդես գա որպես անկախ սուբյեկտ այս նախագծում: Կան շահագրգիռ կողմեր, որոնք կցանկանային բացել այս միջանցքը: Հարավային Օսիան շահագրգիռ կողմերից մեկն է: Ինչպես նշել է նախագահը, Հարավային Օսիան դեմ չէ դրան, բայց պետք է հաշվի առնվեն մեր երկրի շահերը:
Մենք դեռ բանակցություններ չենք վարել հարավային օսեթա-վրացական սահմանով հայկական բեռնատարների՝ դեպի Ռուսաստան տարանցման վերաբերյալ: Մեր հայ գործընկերների կողմից մեզ ուղղված նման առաջարկի առկայության դեպքում մենք կքննարկենք այս հարցը մեր երկրի օրենսդրությամբ նախատեսված պահանջներին համապատասխան:
Մենք հասկանում ենք, որ Հայաստանը գտնվում է ամենաբարդ աշխարհաքաղաքական դիրքում, արտաքին աշխարհ միակ ճանապարհը Վրաստանն ու Իրանն են: Վերևում ես արդեն անդրադարձել եմ Վրաստանի բռնազավթման թուրքական սպառնալիքին, և այսպիսով, ես կկրկնեմ այն, ինչ ես ավելի վաղ ասացի այս մասին. անխուսափելի է այն տարածքների թուրքացումը, որոնք Վրաստանի կազմում են: Դա արդեն տեղի է ունենում ոչ միայն Աջարիայում, այլև արևելքից (նկատի է առնվում Վրաստանի Քվեմո Քարթլիի մարզը (Շիդա Քարթլիս մխարե), որի մի քանի շրջանում (մունիցիպալիտետում) ադրբեջանցիները բացարձակ մեծամասնություն են-խմբ.), քանի որ վրաց-ադրբեջանական հակասությունները՝ 100 տարվա արմատներով, առ այսօր գոյություն ունեն, և դրանք ոչ մի լուծում էլ չեն ստացել: Միանգամայն ակնհայտ է, որ այս ծրագրի իրականացումը սկսելու դեպքում շատ ավելի հրատապ կդառնա հայկական պետականության անվտանգության հարցը: Հարավային Օսիայում այս գործընթացներին հետևում են զգուշությամբ: Մտածելու բան կա:
-2019-ի փետրվարին Դուք ընդունեցիք Արցախի Հանրապետության պատվիրակությանը Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար Մասիս Մայիլյանի գլխավորությամբ: Արցախի Հանրապետությունը երկար տարիներ ձգտում է միջազգային ճանաչման: Չճանաչված հանրապետությունների թեման մնում է օրակարգային: Ինչպե՞ս եք տեսնում տարածաշրջանում ցայսօր չճանաչված երկրների հետագա ճակատագիրը: Իրատեսակա՞ն է ԼՂՀ-ի և Մերձդնեստրի ճանաչումը:
- Հարավային Օսիայի և Արցախի Հանրապետությունները հին եղբայրական երկրներ են: Երկար տարիներ մենք աստիճանաբար զարգացնում ենք միջպետական հարաբերություններ՝ հիմնված բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ հարգանքի վրա: Ես միշտ սիրով եմ գալիս Արցախ: Առաջին անգամ եղել է Ստեփանակերտում 1996 թ.՝ նշելու հանրապետության 5-ամյակը:
Հարավային Օսիան միշտ ուրախ է Արցախի եղբայրական հանրապետության հաջողություններով: Երկար տարիներ մենք պայքարել ենք ուս ուսի տված՝ պաշտպանելով զարգացման անկախ ուղու մեր օրինական իրավունքը: Հենց մեր հանրապետությունների արտաքին գործերի նախարարություններն էին, որ դեռ 2000 թ. հիմք դրեցին մեր պետությունների արտաքին գործերի նախարարների մշտական խորհրդակցությանը Աբխազիայի և Մերձդնեստրի գործընկերների մասնակցությամբ:
Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության ղեկավար պարոն Մասիս Մայիլյանի այցի շրջանակում Ալանիայի պետության արտաքին գործերի նախարարության և Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության միջև ստորագրվել է համագործակցության մասին համաձայնագիր: Հատկապես գնահատում եմ հաստատված եղբայրական հարաբերությունները իմ հարգված գործընկերոջ` նախարար Մասիս Մայիլյանի, Արցախում իմ բազմաթիվ ընկերների հետ: Մեր երկրները բեղմնավոր համագործակցության հիմք ունեն, կան լավ հնարավորություններ միջպետական համագործակցության բոլոր ոլորտներում փոխգործակցությունը ընդլայնելու համար:
- Բոլորը գիտեն օսերի և իրանցիների լեզվական, պատմական և այլ կապերը: Իրանն ընդհանուր առմամբ որևէ ակտիվություն ցուցաբերո՞ւմ է Հարավային Օսիայի, և ընդհանրապես, օսեթական ուղղությամբ` թե՛ տարանցիկ ճանապարհի, և թե՛ ներդրումների առումով, թե՛ միգուցե մի շարք այլ համատեղ նախագծերի առումով: Թե՞ ամեն ինչ դեռ բարի ցանկությունների մակարդակի վրա է:
-Ինչ վերաբերում է Իրանին, ապա մենք այս երկրին համարում ենք մտերիմ, թե՛ պատմական, թե՛ աշխարհագրական առումով: Կարևորը, որ և՛ օսեթերենը, և՛ պարսկականը ներառված են հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքի ընդհանուր իրանական լեզվախմբում: Մենք ընդհանուր շատ բան ունենք տարածաշրջանի ժամանակակից աշխարհաքաղաքականության, մասնավորապես, Հարավային Կովկասի գործընթացների վերաբերյալ մեր պատկերացումների մեջ: Իրանը կայուն զարգացող երկիր է, տարածաշրջանային և համաշխարհային քաղաքականության կարևոր դերակատար և, բացի դրանից, համաշխարհային մշակույթի կենտրոններից մեկը, տարածք, որտեղ ծնվել են պետականության առաջին ձևերը:
Այսօր միջազգային իրավիճակը արագորեն փոխվում է, և դա ազդում է տարածաշրջանային օրակարգի վրա: Կարծում եմ ՝ եկել է ժամանակը, որ լավ երկխոսություն սկսվի մեր հարևանների հետ:
- Դուք, լինելով Ռուսաստանում Հարավային Օսիայի Հանրապետության դեսպան, բազմիցս անձամբ ինձ ասել եք, որ «մենք ունենք նման պատմական ճակատագրեր Հայաստանի և Արցախի հետ»: Որքանով տեղյակ եմ, Արցախից Ցխինվալ ժամանող հյուրերը նույնպես նշել են, որ մեր ազգերի մեջ շատ ընդհանրություններ կան:
- Օսեթիա-Ալանիան և Հայաստանը շատ մոտ են ոչ միայն աշխարհագրորեն և պատմականորեն, այլև հոգևոր առումով, և ես կասեի` արյունակցորեն: Թույլ տվեք՝ բացատրեմ. 1994-ի օգոստոսին Հարավային Օսիայի պատվիրակությունը մեկնեց Հայաստան` Էջմիածնում մասնակցելու Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի հոգեհանգստի արարողությանը: Ես՝ որպես արտաքին գործերի նախարար, նույնպես նրա կազմում էի: Այս ճամփորդության ընթացքում ինձ նվիրեցին մի գիրք, որը նախ թարգմանվեց և հրատարակվեց ռուսերեն՝ «Նահատակություն և հայոց սրբերի սրբություններ»: Այնտեղ ես ինքս ինձ համար հայտնաբերեցի շատ հետաքրքիր և նոր բաներ, և առաջին հերթին՝ «Սուքիասյանների նահատակությունը», որն անմիջականորեն կապված է Ալանյան թագավորի դստեր՝ հայոց հայտնի թագուհի Սաթենիկի կյանքի շրջանի հետ։
Առաջին բանը, որն անմիջապես իմ ուշադրությունը հրավիրեց այդ փաստաթղթում, այն էր, որ այս աշխարհում ոչինչ չի փոխվում, անկախ նրանից, թե քանի հազար տարի է անցել, ազգային բնավորությունն ու ազգային մտածողությունը հավերժական կատեգորիաներ են:
«Ալանիայի թագավորությունից Սաթենիկ թագուհու հետ Հայաստան ժամանած նահատակները Ուսմունքը ստացան Սուրբ Առաքյալ Թադեոսի աշակերտներից՝ թոշակի անցնելով Եփրատ գետի ակունքներում», - այսպես է սկսվում «Սուքիասյան սրբերի նահատակությունը»: Հայրենիքից հեռու գտնվող՝ որպես արքայադուստր Սաթենիկի թիկնազոր կամ «մեծ թագուհուն» մոտ գտնվող ալանիացի մարտիկներն առաջիններից մեկը դարձան Կովկասում, որ քրիստոնեական դարաշրջանի արշալույսին ընդունեցին Քրիստոսի ուսմունքները և մկրտվելով հեռացան դեպի Սուկավ լեռը, որը կոչվում էր իրենց առաջնորդի՝ Բարաքատրա զորավարի պատվին (մկրտությամբ ՛ Սուքիաս), որը հատկապես ընդունված էր Ալանիայի արքունիքում:
Մենք միշտ նշում ենք, որ Հայ եկեղեցին և երախտապարտ հայ ժողովուրդը այս ամբողջ ընթացքում սրբորեն հարգում են Սուրբ Սուքիասի և նրա աշակերտների հիշատակը` Ալանի երկրի անանուն որդիների, որոնք փայլատակեցին էին Հայաստանի վրա:
Ինչ վերաբերում է Արցախին, ապա մենք ունենք նմանատիպ պատմական ճակատագրեր մեր երկրների նորագույն պատմության մեջ: Ինչպես գիտեք, Լեռնային Ղարաբաղը և Հարավային Օսիան ինքնավար սուբյեկտներ էին խորհրդային երկու հանրապետությունների կազմում: Մեզ միավորում է մեկ պետության` Ռուսաստանի կայսրության և ԽՍՀՄ-ի մաս կազմելու համատեղ փորձը: Մեր ինքնավարությունները նույնիսկ մասնակցում էին իրար միջև սոցիալիստական մրցակցությանը...
Խորհրդային պետության փլուզման գործընթացները հավասարապես ցավալիորեն հարվածեցին մեր ժողովուրդներին` պատերազմ, արյուն, ավերում, մենք անցանք այս փորձությունները, պաշտպանեցինք մեր հողերը, ստեղծեցինք պետություններ և շարունակեցինք կերտել արժանի ապագա սերունդների համար:
Սարգիս Սարգսյան
--00—ԼՄ